Иса гэдэг нь нүүх, нүүлгэх гэсэн утгатай солонгос үг. Өмнөд Солонгосын 50 сая иргэний нүүж суух бэрх ажилд гаршсан монгол эрчүүд гуравхан үсэгтэй энэ үгийг “иса хийнэ, иса байна уу?” гэх зэргээр яг л монгол хэлнийхээ нэгэн эд эс мэт өргөн ашигладаг. Үүнээс гадна, солонгосоор 2-ын тоог И, 4-ийн тоог Са гэдэг учраас иса буюу айл нүүлгэдэг ажлыг солонгосчууд ч тэр, монголчууд ч тэр “24” гэсэн товчилсон нэрээр бичиж ярих нь элбэг.
Өргөх, зөөх, баглах, байрлуулах гээд бяр чадал, арга сүйхээ шаардсан уг ажилд хэдэн мянганы турш хээр талаар эрх дураараа нүүдэллэж ирсэн нүүдэлч удмын монголчууд л хамгийн ихээр тохирдог гэнэ. Дээрээс нь цалин хөлс нь өндөр учраас айл нүүлгэх ажлыг нэг удаа хийж үзсэн л бол ахин өөр ажилд хүчээ сорьё гэхгүй, бүр арван жилээр ч хамаагүй эндээ уягдах тохиолдол олон. Тиймээс ч мөнгө хураах зорилготой монгол залуус хоногийн 24 цагийн ихэнхийг, бас залуу насаа хүч тэнхээтэйгээ хамт айл нүүлгэх амаргүй ажилд зориулцгааж байна.
Улаанбаатарт бол хот тэр аяараа нойрондоо дугжирч байдаг өглөөний 5:40-д хойшид өгүүлэх түүхийн маань гол баатар буюу солонгос нэр нь Тэсан гэх монгол залуу Хан мөрний хойд эрэгт байрлалтай, Сөүлийн хаа л бол хаа тааралддаг нэгэн мухар гудамны төгсгөл дэх түрээсний давчуухан сууцандаа сэрэв. Хувцаслах, метроны буудал руу алхах, метронд суух, бас метрогоор хэр удаан зорчих зэргээ унтахын өмнө яг таг тооцоолчихдог тул түүний өглөө сэрэх цаг янз бүр. Гэвч тэр ихэнхдээ 5-6 цагийн хооронд орноосоо босдог.
Тэсан бол өөрийнх нь хэлдгээр, исачин. 19-хөн насандаа анх Солонгост ирж суурьшаад залуу насныхаа есөн жилийг энд өнгөрөөхдөө эхний зургаан жилээ эрдэм номд, удаах гурван жилээ Сөүл хотынхны нүүж суух ажилд зориулсан тэрээр өдгөө 31 настай. Чухам энэ л хотод тэрээр залуу насныхаа хамгийн дурсамжит үеүдийг өнгөрөөжээ. Дөлгөөхөн урсах Хан мөрний эрэг дээр үүр цайтал наргиж суусан үеэ, түг түмэн гэрэл чийдэн ассан үдшийн гэрэлт гудамжаар хайртай бүсгүйтэйгээ алхаж явсан хором мөчүүдээ, дөрөвхөн цаг унтаад л дараагийн ажилдаа гардаг ядрахаа мэдэрдэггүй өдөр хоногуудаа тэр одоо ч дурсан ярих дуртай.
Ирээд удаагүй байхдаа тэрээр уулсын дээгүүр, тэнгис далайг гатлан байж хүрэх тэртээ алс дахь гэрийнхэндээ уртаас урт захиа бичжээ. Гараар бичсэн тэрхүү захиандаа “эрдэм номгүй л бол ирээдүйд чи хэн ч биш болно шүү, бас гадаад хэлээ хичээнгүйлэн сурцгаагаарай” хэмээн дүү нартаа захисан нь хэл ус ч мэдэхгүй хориодхон настай хүүгийн хувьд хүний нутгаас ойлгож ухаарсан хамгийн анхны сургамж байсан гэдэг.
Дэргэдээ шар айрагны хоосон лонхнууд өрчихөөд тэртээх өдрүүдийг ийн дурсах нь түүнд гойд сайхан санагддаг гэдгийг олон шөнө лонх хоослохыг нь харсан би тун сайн мэдэх билээ. Арга ч үгүй юм, Солонгос бол түүний хоёрдахь эх орон. Тэр энд л Монгол Улсын өрхийг нэгээр нэмсэн алга дарамхан цаасыг гардан авч, бас Монгол Улсын иргэнийг нэгээр нэмсэн алгын чинээхэн хүүгээ хүлээж авсан. Эх барьсан эмч, гэрийнх нь ойролцоох хоолны газрын эзэгтэй гээд таньдаг мэддэг солонгосчууд нь түүний бяцхан хүүг “Ханмүн” буюу “Солонгост төрсөн монгол жаал” хэмээн өхөөрдөн дууддаг байв. Тэгэхэд тэр дэндүү жаргалтай байсан гэдэг нь түүний ярианаас шууд л мэдрэгддэг байлаа.
Удалгүй тэрээр хүнд хүчир ажилд зүтгэж эхэлжээ. Тэртээ жилүүдийн өмнө дүү нартаа захисан үгийг одоо тэр өөрөө зөрчихөд хүрэв. Солонгосчуудын тэр бүр хийдэггүй хар бор ажлыг хийх бүртээ “Уг нь би иймэрхүү ажилд тохирох хүн биш дээ” гэж өөрийгөө зэмлэвч арван сая хүн бужигнасан, Азийн хамгийн өртөг өндөртэй хотуудын нэг Сөүлд эхнэр, хүү хоёроо бусдаас дор амьдруулахгүйн тулд ингэхээс ч өөр арга түүнд байсангүй.
Хэдий эх нутаг руугаа бүрмөсөн буцаад гурван жил болж буй ч гурван сарын аяллын визээр үе үе ирэхдээ өнөөх л айл нүүлгэдэг ажлаа ёс юм шиг хийдэг гэдгээ тэр надаас ер нуугаагүй юм. Би наймдугаар сарын бүгчим өдрүүдийг, есдүгээр сарын ургацын баярыг, аравдугаар сарын эхний долоо хоногийг түүнтэй хамт өнгөрүүлсэн билээ. Тэсан өдөр алгасахгүй ажиллахыг зорьдог байв. Үүрийн дөрвөн цаг хүртэл уучхаад өглөө нь ажилдаа гараад л явахыг би олон удаа харсан. Өглөөний 6 цагаас эхлэн бүтэн 20 цаг тасралтгүй ажиллачихаад ердөө хэдхэн цаг унтсан болоод л маргаашийнхаа ажилд гарахыг бас харсан. Солонгос даяар бүх нийтээрээ амардаг Ургацын баяраар ч бас тэр ажилласан.
Ийнхүү есдүгээр сарын дундуурх, Сөүл хотыг үл ялиг манан бүрхсэн өглөө би Тэсаны хэрхэн ажилладгийг харахын тулд үүрээр эртлэн боссон юм. Тэсан хөлөргөдөггүй, хөлөрсөн ч хурдан хатдаг нимгэн футболк, шоорт өмсөн, хөлдөө хөнгөн кээт углаад гэрээс гарлаа. Гадаа үүр дөнгөж тэмдгэрэх төдий байв. Метроны буудал руу 10 минут алхах замд уушны газар, шөнийн клуб, хэзээ ч хаалгаа барьдаггүй гуанз, мухлагууд эгнэсэн цэнгээний гудам дайралддаг тул шөнөжин наргисан хөлчүү залуусыг сонжин явсаар бид метронд суув.
Ажлын цаг ойртох үед Сөүлийн метро зорчигчдоор хахаж эхэлдэг боловч өглөөний эхний метро үргэлж л хүн цөөтэй байдаг билээ. Тэсан өөдөөс минь харж суугаад метро солих хүртэл нүдээ анин дугхийх хооронд би үүргэвчнээсээ жижигхэн тэмдэглэлийн дэвтэр гаргаж ирээд өнөөдөр хэдний өдөр, өглөө хэдэд сэрсэн, одоо ямар метрогоор зорчиж буй болон Тэсаны юу өмссөнийг хүртэл бичиж тэмдэглэв. Тэсан дундад азийнхан шиг давхраатай алаг нүд, өндөр хянган хамартай. “Сахлаа ургуулчихвал хүмүүс намайг узбек гэж андуурдаг юм” хэмээн хошигнон өгүүлж байсныг нь би гэнэт саналаа. Нээрээ ч Тэсан монгол хүнд баймааргүй дэндүү европжуу төрхтэй.
Хэдхэн буудлын дараа Сөүлийг тойрон эргэлддэг метроны хоёрдугаар шугам руу сольж суув. Тэсан бас л дугхийжээ. Тэгтэл нэг буудлаас нөгөө буудлын хооронд шунгинан давхих метро гэнэтхэн л газрын гадарга руу гараад ирсэн нь харанхуйд гэнэт чийдэн асах шиг жигтэй мэдрэмж төрүүлэв. Үүр хэдийн цайжээ. Өглөөний, бас манан будангийн хөх туяа Сөүлийг нэг л хүйтэн санагдуулах авч есдүгээр сарын энэ өдрүүд бол цамц ч өмсөх шаардлагагүй урин дулаан үе билээ.
Өмнө нь би Тэсантай хамт цөөнгүй удаа айл нүүлгэж үзсэн боловч өнөөдөр бол ажил хийлгүйгээр дэргэдээс нь түүнийг ажиглах боломжтойгоороо онцгой өдөр юм. Энэ өдөр долоон жил айл нүүлгэсэн туршлагатай, 40 гаруй насны монгол ахтай цуг ажиллана гэдгээ Тэсан өмнөх орой нь надад хэлсэн байв. Гэхдээ тэр намайг сурвалжлагч гэж танилцуулалгүйгээр “Монголоос ирээд удаагүй байгаа дүүгээ ажилд туслуулахаар аваад ирлээ” гэж хэлэхээр шийдсэн юм даг.
Бид 6:40-ийн үед метроноос буулаа. “Энэ хавь бол оюутнууд холхилдсон, цэнгээний газрууд ихтэй, чинээлэгдүү дүүрэг байгаа юм” хэмээн Тэсан метроны буудлаас гарахын өмнө намайг 10 минут хүлээлгэн байж “биеэ хөнгөлснийхөө” дараа надад сонирхуулж билээ. Тэрээр “хүндрэхийгээ” бараг л зуршил болсон зүйл гэж тодорхойлоод “Хүнд юм өргөхөд бие хөнгөн байх учиртай” гэж нэмж зөвлөсөн нь нээрээ ч тийм байх шүү гэсэн бодолд хүргэв.
Хэдхэн сар ажиллачихаад л нутаг буцчихдаг тул Тэсанд байнгын ажилладаг газар гэж үгүй. Ихэнхдээ л дуудсан газарт нь очно. Солонгост удаан хугацаагаар ажиллаж амьдардаг монгол залуус нэг газраасаа байнга ажилд гарах нь олон төдийгүй өөрийнх нь ажилладаг газар өөр хүн хэрэг болбол дотнын найз нөхөд, таньдаг хүмүүс, бүр болохгүй бол зараар холбогдон огт танихгүй нэгэнд ажил олж өгдөг. Тэсан удахгүй уулзах монгол ахтай өмнө нь ердөө нэг л удаа ажилд гарч байсан бөгөөд хэлэндээ ч тэр, ажилдаа ч бас гаргууд сайн гэж үнэлэгдсэн учраас түүнийг энэ өдөр дахин ажилд гаргахаар дуудсан юм.
Урьдчилж зөвшөөрөл авалгүйгээр, дур мэдэн хүрээд ирсэндээ би жаахан санаа зовж байлаа. Учир нь монголчуудын хувьд исаны газрын солонгос эзнийг гэхээс илүүтэйгээр тухайн газар олон жил ажилласан, туршлагатай монгол ах нарыг хүндэтгэж харьцах нь чухалд тооцогддог. Ялангуяа над шиг ажил хэлээ ч мэдэхгүй, туршлагагүй нэгэнд бол бүр ч хамаатай. Ийнхүү метроны буудлын 4-р гарцан дээр хүлээж суутал яг 7 цагийн үед Тэсаны гар утас дуугарч түүнийг гарцаар гараад ир хэмээн хэллээ. Бид зам хөндлөн гараад өнөөх монгол ах дээр очтол биднийг хоёулаа ирсэнд тун ч гайхсан байдалтай зогсож байв. Тэсан тэр ахыг ам нээхээс ч урьтан “Манай дүү ажил хийж сурах гэж байгаа юм. Та санаа зоволтгүй ээ, цалингүй ажиллана” гэв.
Ер хүчний ажил хийдэг гэж харагдахааргүй хөнгөн шингэн биетэй, бас ухаалаг хэрсүү байрын төрхтэй тэр ах эндхийн албан ёсны хэллэгээр бол хууль бус оршин суугч, харин Солонгос дахь монголчуудын хар яриагаар бол зүгээр л харынх. Салхины хальсан куртка өмсөж, зузаахан ном ч багтахааргүй жижигхэн цүнх мөрнөөсөө ташуулдаж унжуулсан тэрээр Тэсан бид хоёрыг дагуулан, орон сууцны тансаг хорооллын дундуур зам товчлон алхсаар голдуу намхан байшингууд эгнэсэн, хөл хөдөлгөөн багатай гудамжинд ирээд үүд хавиар нь бүхээгтэй ачааны машинууд зогссон нэгэн барилга руу оров. Тэсан ч бас дагаад орчихлоо. Төд удалгүй тэр хоёр гартаа цаасан аягатай халуун кофе барьчихсан гарч ирээд, бас “Үүнийг өмсчих” гээд над руу ногоон өнгийн футболк чулуудсан нь намайг өнөөдөр ажиллаж болохыг зөвшөөрсөн дохио байлаа.
Өнөөдрийн айлыг намайг оролцуулалгүйгээр долоон эрэгтэй, нэг эмэгтэй ажилтан нүүлгэнэ гэнэ. Ер нь солонгос айлуудын гэр доторх эд хогшлыг тонн гэсэн нэгжээр багцаалж хэмждэг. Дундаж айл 5-6 тн-ын эд хогшилтой байх нь олон бөгөөд иймэрхүү айлыг нэг бүхээгтэй ачааны машин (5 тн-ын даацтай), нэг портер (1 тн-ын даацтай) хоёроор л нүүлгэчихдэг. Харин өнөөдрийн айл 10 тн-ын ачаа бараатай учраас ийм олуулаа ажиллахаар болсон хэрэг. Удалгүй бид тус бүр 5 тн-ын даацтай хоёр машиндаа хуваагдаж сууцгаагаад нүүлгэх айл руугаа хөдөллөө.
“Сөүлд хэчнээн монгол хүн айл нүүлгэдгийг хэлж мэдэхгүй ч Сөүлд монгол хүнгүй исаны газар ховор доо” хэмээн айл нүүлгэдэг залуус ярьж байхыг би олон ч удаа сонссон. Солонгост миний уулзаж танилцсан бараг бүх эрэгтэй хүн өмнө нь айл нүүлгэж үзсэн байсан бөгөөд ядаж л хийж үзээгүй нэгэн нь “хийгээд үзчих юм сан” гэсэн хүсэлтэй нь анзаарагдсан. Аравдугаар сарын байдлаар арван мянга хол давсан гишүүнтэй “Монгол исачид” гэх фэйсбүүк бүлгэм цаг хором тутамд идэвхтэй байдаг гэдгийг ажил сурагласан, зуучилсан заруудаас нь төвөггүй мэдэж болохоор. Тэсан надад эндээс бүр гурван ч удаа ажил олж өгсөн юм даг. Мөн нэгэн өдөр бид цуг ажилд гарч байгаад айлын хаяж буй, тун цэвэрхэн хэрэглэсэн хөргөгчийг гадагш гаргаж хаялгүйгээр зургийг нь аваад “Монгол исачид” бүлгэм рүү нэвтрэн“Хэрэгтэй бол ирж аваарай. Үнэгүй шүү” гэсэн зар тавьчихав. Тэгтэл Тэсаны гар утас тасралтгүй жингэнэх нь тэр. Бүр 20 минутын дараа л гэхэд анхны холбогдсон 30 эргэм насны залуу портертой давхиж ирээд “Манай хөргөгч саяхан эвдэрчихсэн юм. Азны юм боллоо” гэж ярингаа хүнд нүсэр хөргөгчийг ёроолоос нь сэвхийтэл дамжилж өргөөд давчуухан шатаар тун эвлэгхэн буулган машиныхаа тэвшинд аччихлаа. Тэрээр явахаасаа өмнө бид хоёрыг арав арван мянган воноор урамшуулахаа ч бас мартсангүй. Солонгост эд хогшил бүрийг мөнгө төлж хаядаг учраас өглөөний энэхүү шуурхай ажиллагаа “хаясан, өгсөн, авсан”-даа тун өлзийтэй зүйл болчихов. Энэ хооронд Тэсаны утас жингэнэсээр л байв. Бүр түүний бичсэн зарын дор “Монгол руу ачуулчих. Хөлсөнд нь 100 мянгыг нэмж өгье” гэж бичсэн харагдлаа.
Айл нүүлгэдэг монгол залуусын хүч чадал, хурдан шаламгай хөдөлгөөнийг солонгосчууд андахаа байжээ. Эндхийн “Чусон” гэх сонинд гарсан нэгэн нийтлэлд айл нүүлгэдэг монголчуудын тухай хөндөхдөө исаны газрын эздийн үгийг эшилсэн нь тун ч сонирхолтой санагдав. Тэсаны надад орчуулж өгсөн тэрхүү нийтлэлд 43 настай Пак гэгч, нэгэн айл нүүлгэдэг компанийн захирал “Хэрэв камбож ч юм уу, бангладеш хүнээр айл нүүлгэдэг ажлыг хийлгэх юм бол төрх байдлаараа солонгосчуудтай адилгүй учраас шууд л гадаад хүн гэдэг нь танигдана. Дээрээс нь тэд бага зэрэг бохирдуу мэдрэмж төрүүлдэг. Харин монголчуудыг ажиллуулах юм бол тэднийг гадаад гэж мэдэхгүй байсаар байгаад ажил дуусах ч тохиолдол гардаг. Тийм учраас л би монгол хүмүүсийг ажиллуулах дуртай” гэж хэлсэн бол 57 настай Ким гэх эзэн “Би нэг л зүйлийг хэлье. Том шүүгээ, төгөлдөр хуур, хөргөгч зэрэг хүнд нүсэр эд хогшлыг хоёр болон түүнээс дээш давхар руу зөөж гаргах, эсвэл буулгах тохиолдол цөөнгүй гардаг. Энэ үед монгол хүмүүсийг л явуулах юм бол ажил маш хурдан төдийгүй ямар ч осол авааргүй, бас эвдрэл гэмтэлгүй дуусдаг” гэж өгүүлжээ. Мөн нийтлэлд дурдсанаар бол манайхан солонгос хэлийг хурдан, цэвэрхэн сурдгаараа аль ч орныхонтой харьцуулшгүй гэнэ. Ер нь хэлээ л сайн сурчихвал адлуулж дээрэлхүүлдэг монгол хүн гэж ховор юм билээ. Надад лав тэгж санагдсан.
Дараа нь Тэсан бид хоёр тэрхүү нийтлэлийн дор бичигдсэн бүх сэтгэгдлийг нэг бүрчлэн уншсан бөгөөд ихэнх нь монголчуудын бяр чадал, ажиллах арга барилыг гайхан шагширсан байхад зарим нь манайхны ойворгон хөөрүү занг зэмлэн буруушаасан байв. Бүр нэг уншигч “Үүнийг бичсэн сэтгүүлч монголчуудын олноороо цуглардаг Монгол таун гэх газар очоод тэдэнтэй цуг хоёр гурван өдрийг өнгөрөөсөн бол энэ мэтээр магтаж бичихгүй байсан болов уу” гэж сэтгэгдэл үлдээсэн бол өөр нэг солонгос уншигч “Би хоёр ч удаа гэрээ нүүлгэсэн. Тэр үед тэдний ямар хэцүү ажил хийдгийг хараад өр өвдөж, сэтгэл шимшрэх шиг л болсон” гэж бичсэн байж билээ. Гэвч айл нүүлгэдэг монгол эрчүүд “өөрсдийн хийж байгаагаа” хэзээ ч өр өвтгөж, сэтгэл шимшрүүлмээр ажил гэж үздэггүй. Монголд байхдаа өөрсдийн болон хамаатан садан, найз нөхдийнхөө гэр оронг ямар ч цалин хөлсгүйгээр нүүлгээд л өгчихдөг дурын монгол залуу Солонгост ирээд анх удаа айл нүүлгэж үзсэн ч торох юмгүй ажлынхаа ард гарчихдагийг тэд сайн мэддэг тул “ажил мэдэхгүй солонгосоос гурван сарын монгол нь дээр” хэмээн хэлж ярих дуртай. Олон жил айл нүүлгэсэн туршлагатай хүмүүсээс “Монголчуудын давуу тал юу вэ” гэж асуувал ихэнх нь л “Монгол хүн бүр ажилд эв дүйтэйгээс гадна ямбагүй” гэж хариулах болно.
Ийнхүү бидний сууж яваа ачааны бүхээгтэй машин Хан мөрний өмнөд эргийг зорьж явлаа. Гүүрэн дээгүүр машинтай давхих үед Сөүлийн юм бүхэн гайхам сайхан харагддаг сан. Хан мөрний умард хөвөөг эмжих мэт сунан тогтсон намхан толгодын энгэр бэлийг улаан тоосгон ханатай намхан сууцнууд өвч бүрхсэн нь зөвхөн Сөүлд л харж болох гоёмсог өнгө билээ. Үдэш болж түнэр харанхуй энэ хотыг нөмрөхөд тэнгэрийн одод газарт буугаад ирчихсэн мэт гэрэлтэх тэрхүү дэнлүүт толгод нэг л ид шидлэг, ер бусын үзэгддэг юм. Тиймдээ ч айл нүүлгэх ажил заримдаа яг л аялал шиг санагддаг байв. Сөүлийн хаа нэгтээгээс энгийн л нэг солонгос айлыг ачаалчихаад хөдөөгийн буйд нутгийг зорин хурдны замаар салхи татуулан давхингаа жижигхэн гацаа тосгон, тутаргын талбай, үйлдвэрийн цогцолбор, үзүүр нь үл харагдах урт хонгил зэргийг сонжин явсаар орой нь гэртээ ирэхэд жигтэй сонин аялалд оролцоод ирсэн юм шиг л мэдрэмж төрдөг байлаа. Дээрээс нь тэрхүү аялал үнэ төлбөргүй атлаа бүр цалинтай гэдгийг мартаж болохгүй.
Тэсан ч бас миний энэ дүгнэлттэй санал нийлсэн юм. Тэрээр хэсэгхэн хугацаанд тавилга угсардаг ажил хийж байхдаа ерөнхийлөгчийн Хөх ордон, Америкийн цэргийн бааз, LG-ийн үйлдвэрт орж үзсэн тухайгаа надад сонирхуулж билээ. Мөн айл нүүлгэж байхдаа Өмнөд Солонгосын өнцөг булан бүрт очиж үзжээ. Сөүлээс хамгийн ихээр алслагдсан, өмнөдийн хот Пусанд далайн эргийн, тэнгэр баганадсан барилгын дээд давхар руу нэгэн айлыг нүүлгэх гэж очоод цонхоор нь тэнгис далайг ширттэл “яг л хөлөг онгоцоор хөвж буй” мэт мэдрэмж түүнд төрсөн гэдэг. Иймэрхүү зүйлсийг тэрээр ихэд бахдангуй, уран фантаазтай ярина.
Монголоор “голын урд” гэсэн утгатай Ганнам бол Сөүлийн хамгийн чинээлэг дүүрэг. Бид гүүр даваад “голын урд” байрлах нэгэн чинээлэгдүү хороололд дөхөж иртэл цаг 8 болж байв. Гаднаасаа бол ер гял цал юмгүй, хуучирсан сууцуудтай энэ хавь эхэндээ тийм ч баян тансаг санагдаагүй ч гудамжинд зогсох үнэтэй машинуудыг хараад тэр бодол минь шууд өөрчлөгдсөн юм даг. Өнөөдрийн нүүлгэх айл маань дөрвөн давхар байшингийн дээд талын хоёр давхарт амьдардаг ажээ. Монгол ах маань дээш гарч нүүлгэх айлаа зэрвэс харсныхаа дараа доош бууж ирээд “Өнөөдөр өвөө эмээ нарын гэрийг нүүлгэх юм байна даа” хэмээн Тэсан бид хоёрт сонирхуулав. Бүр монголоор хэлсэн шүү.
Тухайн өдрийн айлыг хэчнээн хүн нүүлгэснээс үл хамааран тухайн исаны газар олон жил ажилласан, хамгийн туршлагатай хүн нь бусдыгаа ахалж гардаг бөгөөд түүнийг солонгосоор “Тимжаан” гэж нэрлэдэг. Ажил эхлэхийн өмнө хэн юу хийхийг зааварчилж, ажил дууссаны дараа цалин өгдөг гээд Тимжааны эрх мэдэл их. Харин ажил эхлэх мөчид Тимжаан гэрийн эздийн унтлаганы өрөөг баглаж савлах бөгөөд магадгүй түүнээс илүү чадварлаг, өөр газар олон жил ажилласан хүн байлаа ч гэсэн энэ бичигдээгүй дүрмийг хэн ч зөрчихгүй.
Тэгвэл гал тогооны өрөөн дэх сав суулга, аяга таваг, хөргөгчин доторх идэх юмыг баглаж савладаг хүнийг “Гал тогооны авгай” гэж нэрлэдэг. Харин багийн бусад гишүүний хувьд ажлын туршлагаасаа хамаараад хийх зүйлс нь өөр өөр. Хамгийн туршлагагүй нь буюу яг над шиг ажил хэлээ ч мэдэхгүй хүн бол үүдний хэсэг дэх гуталнуудыг хайрцаглаж дуусгаад зөөх ажлыг үргэлжлүүлж гүйцэтгэнэ. Өглөө нь машин дотор найзууд шиг л зэрэгцээд сууж явсан Тимжаан, бид хоёр яг ажил эхэлмэгц нэг нь унтлаганы өрөө, нөгөө нь үүд хавиар эргэлдсэн асар хол “зайтай”, бас эрх мэдлийн хувьд асар “ялгаатай” хүмүүс болоод хувирчихдаг юм. Үүний учрыг Тэсан “Унтлаганы өрөөнд тухайн айлын хамгийн чухал зүйлс бий. Харин гуталнууд эвдэрч хагарна гэж байх биш дээ” хэмээн тайлбарласан юм даг. Тимжаан болон гал тогооны авгай нар ихэнхдээ солонгос хүмүүс байдаг бол бусад нь монголчууд байх нь элбэг.
Өнөөдрийн айл зочны өрөө, гал тогооноос гадна дөрвөн ч тусдаа өрөөтэй. Дээврийн өрөө рүү шатаар өгсөж гардаг тул эд хогшлыг нь гараар зөөж буулгана гэнэ. Иймэрхүү ажлыг хамгийн туршлагагүйгээрээ мэдээж би л хийж гүйцэтгэнэ. Айлын эзэн 70 эргэм насны хүн байлаа. Биднийг тэднийх рүү явж ороход багийнхан дундаа хамгийн залуу нь учраас айлын эзэн надад хандан хаалганы хажууд байгаа боодолтой номнуудыг доош, нэгдүгээр давхар руу буулгаад өгөхийг хүслээ. “Чээг” гэж солонгосоор ном гэсэн утгатай үг болохыг, бас солонгос хүмүүсийн үйл хөдлөлийг хараад л надаар юу хийлгэх гээд байгааг сайн таамагладаг болсон тул иймэрхүү энгийн даалгаврыг заавал Тэсанаар хэлмэрчлүүлэн байж ойлгох шаардлагагүй болсон билээ. Би боодолтой номнуудыг шатаар хэд гүйгээд л буулгачихав. Дараа нь дээш гарч ирээд гуталнуудаа хайрцганд савлалаа. Олон ч айлын гутлыг хайрцганд савлаж үзсэн би солонгос хүн гутал олонтой гэдгийг таньж мэдсэн нь энэ ажлаас сурсан хамгийн анхны туршлага маань болсон юм. Төд удалгүй гэрийн эзэн намайг дахиж дуудаад нэг хайрцагтай зүйлийг зааснаа солонгосоор хэд гурван өгүүлбэр хэлчихээд яваад өгөв. “Бурхан минь, юу гээд хэлчихэв ээ!” Би юу ч ойлгосонгүй. Тэрхүү хайрцгийг нь багийнхныхаа баглаж савласан хайрцагнуудын хажууд тавьчихаад үүдний хэсэг рүүгээ буцлаа. Гэтэл 30 минутын дараа монгол ах маань над дээр ирэн “Гэрийн эзэн чамд нэг хайрцагтай юм өгсөн үү? Тэрийг доош машинд нь хүргээд өгчих” гэснээр түрүүн юу гэж хэлээд байсныг нь сая л нэг юм ойлгох шиг боллоо.
Тэсаны хэрхэн ажиллахыг харна гэсэн анхны зорилго маань ёстой бүтэшгүй зүйл байсныг ажил эхлэх үед л би ойлгосон юм. Айл нүүлгэх ажил нэг л эхэлсэн бол ямар ч зав чөлөөгүй үргэлжилсээр дуусдаг бөгөөд хэрэв хэн нэг нь залхуурч назгайрвал ажил тарах цаг оройтдог тул бүгд л эрвийх дэрвийхээрээ зүтгэдэг. Манай Тимжаан чөргөр туранхай биетэй солонгос эр байв. Тэрээр гэрийн эздийн унтлаганы өрөөг баглаж дуусчихаад дээврийн өрөө рүү орлоо. Энэ хооронд хижээлдүү насны нэгэн солонгос эр, бас Тэсан, манай нөгөө монгол ах гурав бусад өрөөн доторх эд хогшлуудыг баглаж боолоо. Жижиг эд хогшлыг сагс, хайрцганд хийдэг бол бусад тавилгыг бүтээлгээр баглаж ороодог.
Гал тогооны авгай гал тогоо хавиараа л эргэлдэв. Харин доор үлдсэн хоёр солонгос эр бидний буулгасан ачаа барааг машин руугаа өрж ачсан. Бүхээгтэй тэвшийг битүү чигжиж ачихыгаа исачид “тетрис тоглохтой” адилтгадаг. Бидний баглаж боосон эд хогшлыг сунадаг шаттай машинаар буулгадаг бөгөөд солонгосоор тэрхүү машиныг “сатари” гэж нэрлэдэг. Тэр нь гал сөнөөгчдийн ашигладаг, сунадаг шаттай төстэй эд. Солонгос айлууд бүгд л шахуу цэлгэр том цонхтой учраас ихэвчлэн цонхоор нь нүүлгэчихдэг юм. Бүр 25 давхрын айлыг ч гэсэн “сатари” ашиглан цонхоор нь нүүлгэж болдог. Хэрэв “сатари”-гаар нүүлгэх боломжгүй бол цахилгаан шатаар нүүлгэнэ, харин цахилгаан шатгүй бол гараар зөөдөг. Би нэгэн өндөр солонгос эрийн хамт бусдынхаа баглаж боосон эд хогшлыг цонхны харалдаа ирсэн “сатари”-гийн тавцан руу өрж тавьдаг ажил хийв. Тавцан дүүрмэгц доош буулгаж, эд хогшлуудыг бүхээгтэй тэвш рүү ачна. Ер нь айл нүүлгэх дараалал нэг иймэрхүү.
Тэсан, монгол ах хоёр хурдан шалмаг хөдөлгөөнтэй гэж жигтэйхэн. Хоорондоо монголоор ярихгүй, дан л солонгосоор ярьцгаана. Нэг харахад л нэг өрөөг хоосолчихсон, нэг харахад л угаалгын машиныг баглачихсан, нэг харахад л надтай зэрэгцэн ваартай цэцэгнүүдийг зөөлцөж байдаг байв. Ийнхүү 12 цаг дөхөж байх үед бид тэрхүү айлын бүх эд хогшлыг ачаалж дуусгалаа. Айлын эзэн өвгөн хоосон байраа нэг эргэж тойрчихоод самгантайгаа хамт гялтганасан хар өнгөтэй, цоо шинэ бенц машиндаа суун шинэ байр руугаа хөдлөв. Тэднийх Хан мөрний хойд эрэг рүү нүүж байгаа аж.
Ер нь айл нүүлгэх үйл явцыг энгийнээр тодорхойлбол эд хогшил бүрийг яг хаана байрлаж байсан яг тэр хэвээр нь шинэ байранд нь авчрах гэж хэлж болно. Жишээ нь, айлын эзэн бичгийн ширээн дээрээ гар утасны цэнэглэгч, тэмдэглэлийн дэвтэр, хоёр ширхэг бал, бүр түрийвчээ орхиод гарлаа гэж бодоход шинээр нүүж орж буй байранд нь тэрхүү бичгийн ширээг ямар ч эвдрэл гэмтэлгүйгээр яг тэр эд зүйлстэй нь хамт байрлуулах ёстой болно гэсэн үг. Тийм ч учраас “Айл нүүлгэнэ гэдэг чинь урлаг байхгүй юу” гэсэн Тэсаны үгэнд би шууд л итгэсэн юм даг. Бас айл нүүлгэх үед юм бүрийг бярдаж өргөдөггүй гэдэг нь анзаарагддаг байлаа. Бүгдийг физикийн хуулийн дагуу өргөж, өнхрүүлж, эргүүлж, байрлуулах жишээтэй.
Айл бүр кимчиний тусдаа хөргөгчтэй, зочны өрөө нь агааржуулагчтай, тагтан дээрээ ваартай цэцэгс тарьдаг, бас вааранд цуу дардаг гээд солонгос айлууд олон нийтлэг шинжтэй. Мөн номын сангүй, төгөлдөр хуургүй айл ховор. Гэрийн эздийн хувцас хунар гэж тоймгүй их. Түүнчлэн хөргөгчин доторх амтлагч, цуу, даршилсан ногоо ёстой л түмэн янзаараа өрөөстэй байдаг билээ. Тэсан “Солонгосын соёл уламжлалыг гүнээс нь мэдэрье гэвэл солонгос айлд л зочлох хэрэгтэй” гэж хэлсэн нь нээрээ л үнэний ортой үг санагдсан. Би Тэсантай хамт цөөнгүй удаа айл нүүлгэж үзэхдээ баян, ядуу, бас хэзээ ч төсөөлж чадахааргүй аймшигтай бохир заваан айлыг нүүлгэж үзсэн. Хогоо хэзээ ч хаядаггүй гэмээр тэр айл залуухан хос байсан сан. Ханаар нь жоом гүйлдсэн, эхүүн муухай үнэртэй тэр айлд цэцэг шиг хөөрхөн охиных нь хувцас хунар, тоглоом хэрэглэл газраар нэг хөглөрч байсан нь тэдний гэр бүл дэх цорын ганц гэгээлэг зүйл нь байх гэж бодогдсон. Бас нэг удаа бид нас сүүдэр 100 дөхөж яваа өвгөн, эмгэн хоёрынхыг нүүлгэсэн бөгөөд тэднийх жаран жил амьдарсан хашаа байшингаа өндөр үнээр худалдаад орон сууц руу нүүж орж билээ. Тэдний навтгар хуучин байшинг тойроод орчин үеийн гял цал барилгууд сүндэрлэсэн нь Сөүлийг нэгэн цагт үнс нурам байхад цэл залуухан байсан тэд цаг хугацааны хувьсал өөрчлөлтийг он удаан жил тэвчээртэйгээр сөрж зогссоныг илтгэж байв.
Ийнхүү бид өдрийн гурван цагийн үед өнөөдрийн айлаа нүүлгэж дуусгав. Хамгийн сүүлд зочны өрөөн дэх жаазтай зурагнуудыг тогтоож, шалыг нь арчиж цэвэрлэснээр айл нүүлгэх ажил дуусгавар болдог. Биднийг ажлаа дуусгахад айлын эзэн өвгөн орой хоол идэцгээгээрэй хэмээн 100 мянган вон нэмж өгснийг Тимжаан маань бүгдэнд нь тэнцүүхэн хувааж өглөө. Бид нүүлгэсэн айлаасаа гараад өглөө цугласан газраа эргэн очтол эелдэг, найрсаг зантай эзэн маань тор дүүрэн маквэлли буюу будааны айраг барьчихсан зогсож байв. Маквэллиг бороотой өдөр, эсвэл ажил тарсны дараа уудаг гэж Тэсан надад олон удаа хэлсэн билээ. Түрүүхэн л нэгнийгээ тухтай ч харж амжилгүй борви бохисхийлгүй ажилласан бид исаны газрынхаа умгар өрөөнд намхан модон ширээг тойрч суугаад будааны айраг ууцгаалаа. Өдрийн турш надтай нэг ч үг дугараагүй, хижээлдүү насны солонгос эр ханзаар бичсэн маквэлиний нэрийг “Энэ бол урт наслахыг ерөөсөн утгатай үг” хэмээн тайлбарлан ярив. Би маквэлинээс амсаж үзлээ. Монгол айргийг бодвол зөөлөн, чихэрлэг ч юм шиг амтагдав. Ингээд хамгийн сүүлд өглөөхөн танилцсан монгол ах маань Тэсан бид хоёрын цалинг авчирч өгсөн нь намайг гайхширалд оруулсан юм. Тэсанд 140 мянган вон, намайг ажилд тусалсан гээд 70 мянган вон (Есдүгээр сарын ханшаар 140 мянган төгрөг) өглөө. Уг нь би цалингүй ажиллана гэж ирсэн шүү дээ, гэтэл тэр ах эзэндээ хэлэн байж надад цалин олгуулжээ. Монголчууд ийм л элгэмсэг.
Тэсан бид хоёр ирсэн замаараа метронд суусаар 4 цагийн үед гэртээ ирлээ. Тэр шүршүүрт орчихоод эд хогшил гээд байх юмгүй умгар өрөөнийхөө буланд дэвссэн дан гудсан дээр завилж суунгаа утсаа оролдоод л суучихав. Нэг ингээд суучихвал түүний амнаас барагтаа л үг унахгүй. Солонгосын улс төрийн байдал, монголчуудын аж байдал, төгрөг вонын ханш, энд тэндхийн баривчилгаа, маргаашийн ажлын зар, бас Монголоос илгээсэн хүүгийнхээ зургуудыг сонжин харсаар оройн хоолны цаг хүргэх ч үе бий. Нэг удаа Тэсан “Миний хүү цэцэрлэг дээрээ <Хабага> гэж шинэ үг хэлсэн гэнээ” хэмээн хүүгийнх нь тухай өгүүлсэн жижигхэн зурвасыг надад нэг бүрчлэн уншиж өгөөд сэтгэл нь ихэд догдолсон бололтой “Өнөөдрийн хамаг уур бухимдлыг үлдэн хөөчих шиг л боллоо” гэж хэлж билээ. Хүү нь сайн хэлд ороогүйг би мэдэх тул түүний хэчнээн их догдолж байгааг мэдэрч байлаа.
Бид гудамж уруудан алхсаар хүрдэг “Кимбаб Жонгүг” гэх хоолны газарт оройн хоолоо иддэг байв. Тэсан кимчитэй, кимчигүй улаан хүрэн шөлнүүдээ үргэлж захиална. Тэдгээрийгээ монгол хүн ядаргаагаа тайлж ясны шөл уудаг шиг л амтархан иднэ. Тэгмэгцээ зэргэлдээх дэлгүүр лүү зүглэж хэдэн лонх шар айраг, нэг маквэли худалдаж аваад унтах хүртлээ ууна. Бараг өнжөөд л нэг ингэж уудаг сан. Үүнийгээ “Уувал ядрах нь бага байдаг. Чангарсан биеийг сулладаг гэх үү дээ” хэмээн зөвтгөнө. Тэсан үүр цайтал уусан ч ажилдаа гараад л явдгийг би мэдэх тул түүний уунгаа ярьдаг түүхүүдийг хэдэн цагаар ч хамаагүй чагнан суудаг байв. Тэр жаахан халчихаараа исаны тухай зах хязгааргүй ярьж эхэлнэ. “Иса бол урлаг”, “Исаны гар нийлсэн баг нэгнийгээ чимээгээр нь хаана юу хийж байгааг мэддэг”, “Иса бол зүгээр л мунаглан өргөдөг хүчний ажил биш” гэх зэрэг сонин, этгээд үгсийг тэр хөлчүү үедээ л унагадаг байв.
Нэгэн удаа түүнээс “Тэсан” гэх солонгос нэрнийх нь учрыг сонирхтол анх айл нүүлгэж байсан тухайгаа надад хуучилж билээ. Хамт ажилладаг хүмүүсийнхээ дунд ганцаархнаа монгол, бас хамгийн залуу нь учраас түүнийг барагтаа л бол хүндэлж харьцдаггүй байж. Бүгд л “Яа!” буюу “Хөөөөөөш” гэсэн дээрэнгүй үгээр дууддаг байжээ. Харин нэгэн хөгшин солонгос эр түүнд ажил хэрхэн хийхийг зааж зөвлөж, ажил тарсны дараа лонх шар айргаар дайлахдаа “Одоо чи өөр газар ажиллах цаг болсон. Энд ажилласаар л байх юм бол үргэлж туршлагагүй нэгэн мэт үнэлэгдэх болно” хэмээн захисан гэдэг. Мөн нэгэн өдөр түүнийг бүгд л урьдын дээрэнгүй үгээрээ дуудахад өнөөх солонгос эр “Энэ хүү нэртэй юм шүү. Нэрээр нь дуудацгаа” хэмээн хамт ажилладаг солонгосчууддаа хандан бухимдангуй хэлсэн гэдэг. Тэгээд хэн гэдэг юм бэ гэж өнөө хэд нь асуутал “Тэсан!” гэж хариулжээ. Түүний шинэ нэрийг сонсоод бүгд л “Хөөх” хэмээн уулга алдсан байна. Тэсан бол монголоор орчуулбал уулын ноён оргил, ян сарьдаг гэсэн утгатай үг. Тэ гэдэг нь солонгосоор их, аугаа гэсэн утгатай бол сан гэдэг нь уул гэсэн үг юм. Заримдаа Тэсан яг л нэр шигээ санагддаг байв. Нэг дуугаа хураачихвал уулс шиг л дүнсийчихдэг, нэг яриад эхэлчихвэл бүгдийг үнэн сэтгэлээсээ өчдөг тийм л хүн.
Нэг орой би Тэсанаас урьтаад нам унтчихсан байлаа. Тэгээд шөнө дунд нойрноосоо гэнэт сэртэл Тэсан хав харанхуйд завилаад суучихсан, гартаа буй хоосон лонхыг газарт тулчихсан, суугаа чигээрээ нам гүм унтаж байв. Яагаад ч юм би түүнийг хачин ихээр өрөвдөж билээ. Атгасан лонхыг нь гараас нь зөөлөн татаж автал Тэсан газарт ор болгож дэвссэн гудас руугаа өнхрөөд л уначихсан юм даг. Дээгүүр нь хөнжил нөмөргөтөл хүчтэй амьсгалан унтаж буй нь мэдрэгдэв. Сөүлд аравдугаар сар айлчилсан тул өглөө оройдоо жиндүү байдаг билээ.
“Хүн бүр багтай амьдардаг. Магадгүй Солонгос бол миний үргэлж өмсдөг нэг сайхан баг. Үнэндээ би зүгээр л нэг исачин шүү дээ” гэсэн түүний хатуу боловч хоржоонтой үгийг би одоо ч гэсэн эргэцүүлэн боддог юм. Тэсан иймэрхүү жир биш үгсийг үе үе хэлнэ. Нэг удаа аавыгаа, бас хайртай эхнэрийгээ ярьж байхдаа яагаад ч юм баахан уйлж билээ. Дараа нь бага зэрэг тайтгарсан болоод “Хэн нэгнийг мөрөөдөлд нь хүргэхийн тулд өөр хэн нэгэн замыг нь заавал засаж өгдөг. Магадгүй яг над шиг хэн нэг солонгос залууг Самсунг, LG, Хьюндайд ажиллуулахын тулд монгол залуус мөрөөдлөө золиосолж байгаа. Уг нь энэ ажлын байранд хэн нэг солонгос залуу ажиллаж байх учиртай. Харин би тэр залуугийн замыг засаж, өөрийнхөө мөрөөдлийг “золиосолсон” юм. Магадгүй бид солонгос хүн болоод төрсөн бол Самсунгэд ч ажиллах байсан юм бил үү, хэн мэдлээ дээ” хэмээн айл нүүлгэдэг монгол залуусаа өмөөрсөн үг хэлээд “Олон монгол хүн Солонгост амьдардаг монголчууд амар хялбараар мөнгө олдог юм шиг боддог. Үнэндээ бид залуу нас, мөрөөдөл хоёроо золин байж хатуу бэрхийг туулдаг юм шүү. Чи энэ санааг нийтлэлдээ заавал тусгаарай” хэмээн хэлсэн нь миний санаанаас одоо ч гардаггүй юм.
Тэсан дөрвөн жилийн өмнө төгөлдөр хуур өргөж байгаад нуруундаа юм оруулснаа надад бас ярьж билээ. Долоо хоног эмчлүүлж байж ажил хийхтэйгээ болсон гэнэ. Бас Тэсаны нэг найз айл нүүлгэж байгаад нуруугаа хүндээр гэмтээснээс нуруундаа төмөр диск хийлгэж байжээ. Найзыгаа эргэхээр, Солонгост хараар ажилладаг хүмүүсийг хөнгөлөлттэй үнээр эмчилдэг нэгэн том эмнэлэгт очтол найз шиг нь олон монгол залуу “нурууны гэмтлээс” болж шаналж байсныг тэр харжээ. Тэр үед түүний хэлсэн “залуу нас, мөрөөдлөө золин байж” гэдэг үгийг би үнэн сэтгэлээсээ ойлгох шиг л болж билээ.
Солонгос орон сөхөрч ойчдогийн даваан дээр солонгос залуус ч гэсэн яг л өнөөгийн монгол залуус шиг хүний нутагт хөдөлмөрлөж байсан түүх саяхных. Ахмад настай, нэгэн солонгос хүний үг гүн гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлж байсныг Тэсан надад хуучлав. “Залуу минь, өнөөгийн байгаа байдалдаа битгий гутар даа. Би ч гэсэн чам шиг цэл залуухан байхдаа Арабад олон сар жилээр ажиллан гэрийнхэн рүүгээ мөнгө илгээдэг байлаа. Олон мянган залуусын уйгагүй хөдөлмөрөөр л өнөөгийн Солонгос орон хөл дээрээ зогссон юм шүү дээ. Тиймээс чи ч гэсэн олсон бүх мөнгөө гэр лүүгээ аваад л яв. Нэг ширхэг өмд, нэг ширхэг оймс авахаар байсан ч Монголоосоо л ав. Нэг ч гэсэн воныг эх орондоо аваачиж оч” гэж хэлсэн гэдэг.
Эцэст нь өгүүлэхэд, айл нүүлгэнэ гэдэг амар хялбар ажил биш ээ. Би үүнийг бардам хэлж чадахаар байна. Залуу нас, эрүүл мэнд, хүсэл мөрөөдлөө “бооцоо”-нд тавьдаг ийм хатуу тоглоом хорвоод ховор биз ээ. Хүнд хүчир хөдөлмөр хийж байж л хэдэн цаас гэр лүүгээ илгээдэг ийм дуусашгүй, мөнхийн тойрогт олон монгол залуу “дөнгөлөгджээ”.
Тэсан ч бас дараа ирэхдээ исагаа хийх л байх гэж хэлсэн. Удалгүй тэр тэнгис далайг гатлан, уулсын дээгүүр ниссээр гэр лүүгээ буцсан юм. Хүүдээ өвлийн дулаан хүрэм, уут алим, бас Сөүлийн жимсний мухлагуудаар мэр сэр харагдах болсон эрт ургацын жүржнээс хэдхэнийг худалдаж аваад л тэр нисчихсэн. Тэсан өөр юм аваагүй ээ. Тэр олсон бүх мөнгөө аваад л буцсан.
Эх сурвалж: Чөлөөт сэтгүүлч Э.Энхцолмон
